Polske krigsfanger og tvangsarbeidere i Norge

Store deler av den yrkesaktive befolkningen i Tyskland ble i krigsårene utkommandert til tjeneste ved fronten. Resultatet var mangel på arbeidskraft både innenlands og på byggeplasser i de okkuperte landene. Tyskerne løste dette problemet ved å innføre arbeidsplikt i Det tredje riket for innbyggerne i land som var okkupert av tyske tropper. En av arkitektene bak systemet med pliktarbeid var Fritz Todt. Han grunnla og ledet Organisation Todt, en halvmilitær organisasjon som drev bygge- og anleggsvirksomhet. Ikke alle tvangsarbeidere var fanger. De ble ikke holdt fysisk innesperret, men kunne samtidig ikke avslutte arbeidsforholdet etter eget valg. Forsøk på å forlate arbeidsplassen eller trosse arbeidsgiveren kunne føre til straff. Både fanger og sivile arbeidere var underlagt tvang.

Ofrene for tvangsarbeid ble ofte sendt til andre land. Mange polakker måtte forlate sitt land for å arbeide i andre europeiske land, deriblant Norge. I Norge drev okkupasjonsmakten utstrakt byggevirksomhet for å styrke infrastrukturen og forberede seg på en mulig alliert invasjon. Både utenlandske arbeidere og krigsfanger ble brukt som arbeidskraft på disse byggeprosjektene. Fra 1942 deltok polakker i arbeidet med festningsanlegg som en del av forsvarsverket Atlanterhavsvollen, og senere også i bygging av Nordlandsbanen.

De ca. 1700 polske krigsfangene var militære som hadde blitt tatt til fange under det tyske felttoget i Polen høsten 1939. I Norge ble det opprettet ca. 15 fangeleirer for polske krigsfanger, i Rogaland, Vest-Agder, Møre og Romsdal og Nordland. Bygging av festningsanlegg var et arbeid med direkte militær nytteverdi for Tysklands krigsinteresser. Det var i strid med bestemmelsene i Genèvekonvensjonene å sette krigsfanger inn i dette. Tyskland omgikk bestemmelsene ved å hevde at Polen hadde opphørt å eksistere som en suveren stat etter okkupasjonen i 1939, og dermed ikke lenger var underlagt Genèvekonvensjonenes krav.

Som gruppe opplevde polske krigsfanger i Norge mildere behandling enn sovjetiske og jugoslaviske, men samtidig en betydelig hardere behandling enn vestallierte krigsfanger i landet. Måten de polske krigsfangene ble behandlet på, var i stor grad avhengig av den lokale leirledelsens holdninger og vaktmannskapenes innstilling. Hjelp fra Røde Kors og fra lokalbefolkningen rundt fangeleirene, bidro til å gjøre polakkenes tilværelse som krigsfanger lettere.

Det er registrert 167 polske krigsgraver i Norge. Disse omfatter både krigsfanger og tvangsarbeidere som døde i fangenskap eller under flukt, og polske soldater som døde i kampene om Narvik i 1940. Les mer om disse på Krigsgraver.no.

Navneoversikten nedenfor er under løpende utarbeidelse.

Denne teksten er oversatt til polsk som del av «Wrocław i Falstad nie zapomną», et samarbeidsprosjekt mellom Falstadsenteret og Ośrodkiem «Pamięć i Przyszłość» på Wrocław.

Ten tekst został przetłumaczony na język polski w ramach projektu „Wrocław i Falstad nie zapomną”, który jest wspólnym przedsięwzięciem Falstadsenteret oraz Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” i Wrocławia.

Polscy jeńcy wojenni i przymusowi robotnicy w Norwegii

W czasie II wojny światowej ponad 5000 obywateli Polski zostało wysłanych do pracy w Norwegii. Spośród nich około 1700 bylo jeńcami wojennymi, a 3470 cywilnymi robotnikami.

Wojna spowodowała, że znaczna część ludności zawodowej Niemiec została skierowana na front. Rezultatem tego było niedobór siły roboczej zarówno w kraju, jak i na budowach w okupowanych krajach. Niemcy rozwiązywali ten proble m wprowadzając obowiązek pracy w Trzeciej Rzeszy dla mieszkańców krajów okupowanych przez wojska niemieckie. Jednym z architektów tego systemu przymusowej pracy był Fritz Todt. Założył on i kierował organizacją Organisation Todt, półmilitarną instytucją zajmującą się budową i inżynierią. Nie wszyscy przymusowi robotnicy byli jeńcami wojennymi. Robotnicy cywilni wcieleni do Todt nie byli przetrzymywani w zamknięciu, ale jednocześnie nie mogli zakończyć pracy według własnego wyboru. Próby opuszczenia miejsca pracy lub sprzeciwiania się pracodawcy mogły prowadzić do surowych kar. Zarówno jeńcy wojenni, jak i cywilni robotnicy byli poddani nazistowskiemu przymusowi.

Ofiary przymusowej pracy często były wysyłane do innych krajów. Wielu Polaków musiało opuścić swój kraj, by pracować w innych krajach europejskich, w tym w Norwegii. W Norwegii okupacyjna władza prowadziła rozległą działalność budowlaną, aby wzmocnić infrastrukturę i przygotować się na ewentualną inwazję aliantów. Zarówno zagraniczni robotnicy, jak i jeńcy wojenni byli wykorzystywani jako siła robocza w tych projektach budowlanych. Od 1942 roku Polacy uczestniczyli w pracach nad fortyfikacjami na Wału Atlantyckego oraz później w budowie Linii Kolejowej Nordlandsbanen.

Około 1700 polskich jeńców wojennych bylo żołnierzami, którzy zostali wzięci do niewoli podczas niemieckiej kampanii wrześniowej w Polsce 1939 roku. W Norwegii utworzono około 15 obozów dla polskich jeńców wojennych, znajdujących się w regionach Rogaland, Vest-Agder, Møre og Romsdal i Nordland. Budowa fortyfikacji była pracą o bezpośredniej wartości militarno-obronnej dla Niemiec. Było to w sprzeczności z postanowieniami Konwencji Genewskich dotyczącymi traktowania jeńców wojennych. Niemcy uniknęli tych postanowień twierdząc, że Polska przestała istnieć jako suwerenne państwo po okupacji w 1939 roku i nie podlega już wymaganiom Konwencji Genewskich.

Jako grupa, polscy jeńcy wojenni w Norwegii doświadczyli łagodniejszego traktowania niż jeńcy radzieccy i jugosłowiańscy, ale jednocześnie znacznie gorszego niż jeńcy zachodnich aliantów. Sposób, w jaki byli traktowani, w dużej mierze zależał od postaw lokalnych kierowników obozów i nastawienia strażników. Pomoc ze strony Czerwonego Krzyża i lokalnej społeczności mieszkajacej wokół obozów przyczyniła się do poprawy warunków życia Polaków jako jeńców wojennych.

W Norwegii zarejestrowano 167 grobów polskich jeńców wojennych. Obejmuje to zarówno jeńców wojennych, jak i przymusowych robotników, którzy zmarli w niewoli lub podczas ucieczki, a także polskich żołnierzy, którzy polegli w walkach o Narwik w 1940 roku. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie Krigsgraver.no. Poniższa lista nazwisk jest aktualizowana na bieżąco.

Poniższa lista nazwisk jest w trakcie ciągłego opracowywania.